‘Is dit nu een speeltoestel of is het dat niet?’ Het is een vraag die zich vaker aandient dan je misschien zou denken. Nu en dan zien we speeltoestellen die helemaal niet zo exclusief ‘voor kinderen’ lijken te zijn. Uiteenlopende leeftijdsgroepen kunnen er wat mee, en in die zin zijn de toestellen ‘leeftijdsloos’. Ze zijn dan helemaal op hun plaats op plekken die zowel kleuters en lagereschoolkinderen als tieners of zelfs volwassenen aantrekken. Die ‘verwarring’ kan best interessant zijn: je kunt er speelse ruimte mee creëren die niet zomaar één leeftijdsdoelgroep aanspreekt. En laat dat nu juist een kwaliteitskenmerk zijn bij de inrichting van publieke ruimte en van speelruimte. Een zoektocht naar toestellen die een specifieke leeftijdsgroep overstijgen, en die daarbij vaak flirten met de grens tussen publieke ruimte en speelruimte.
Door Peter Dekeyser
Iedereen die een gewone schommel ziet staan, zal aanvoelen dat deze ‘bedoeld is voor kinderen’. Datzelfde effect heeft bijvoorbeeld ook een glijbaan of een wip. Toestellen met een iconische uitstraling die onwrikbaar in de hoofden van mensen zitten als typevoorbeelden van speeltoestellen. Maar een zekere aanpassing kan ook toch snel in verwarring brengen. Neem nu de glijbaan: een andere maatgeving, een abstracte of verwarrende vorm, geplaatst in een kader dat niet exclusief op kinderen is gericht – en ziedaar, plots wordt het een glijbaan ‘voor iedereen’.
Of denk maar gewoon aan de glijbanen in de zwembaden: zijn die ‘voor kinderen bedoeld’? De plek en de context doen er dus toe. Maar de vormgeving van de toestellen natuurlijk evenzeer. Sommige speeltoestellen schreeuwen omwille van hun decoratie of het gekozen kleurgebruik wel héél nadrukkelijk: ‘speciaal voor kinderen!’ Ze krijgen dan bijvoorbeeld een ‘thematische fantasiesaus’ van vrolijke bloemenmotiefjes of van zeeroversvlaggen. Geen twijfel over het toestel aan de rechterkant: dit is bedoeld voor kinderen.
Abstraheren
Door het abstraheren – het nadrukkelijk weglaten van verhalende versieringen en het vermijden van kind-specifiek kleurgebruik – krijgen deze toestellen een veel toegankelijker karakter voor alle leeftijden. Bij de afbeelding hierboven hebben beide toestellen een sobere kleurtoepassing, en vergelijkbare bewegingsimpulsen. Toch is er een uitgesproken verschil, louter door de verhalende ‘versiering’. Zonder het piratenbootsfeertje is de doelgroep ‘kinderen’ helemaal niet zo eenduidig af te lezen, en is het toestel links een toestel dat ook bedoeld kan zijn ‘voor sportieve actie’ en ‘voor iedereen’.
Een goed voorbeeld van zo’n abstract toestel is overigens het draadcircus. Op zo’n toestel zie je gebruikers van zeer uiteenlopende leeftijden (al zullen die er zelden tegelijk gebruik van maken).
- een peuter staat op de onderste kabel en voelt de sensatie van het ‘onstabiele’ concept
- een bende lagereschoolkinderen stormt groepsgewijs naar het ding en klautert joelend tot boven
- enkele tieners zoeken een geschikt plekje voor ‘samenzitten met uitzicht’
- sporters gebruiken het draadcircus in hun trainingsparcours
De afmetingen doen er hier wel toe: vooral de grote draadcircussen hebben dat leeftijdsloos effect. De kleine draadcircusjes (met bijvoorbeeld een tophoogte van 2m60) blijken amper aantrekking te hebben voor wie de echte kinderleeftijd voorbij is.
Materiaal- en kleurgebruik
Materiaal en kleur zijn mee bepalend voor de uitstraling van toestellen. Bij recreatieve- en bewegingstoestellen in de publieke ruimte suggereert het gebruik van specifieke kleuren de doelgroep. Diverse producenten van speeltoestellen passen dat al vele jaren toe. Sterke, primaire kleuren moeten een aantrekking vormen voor de doelgroep kleuters. Toch zie je onder meer bij sportachtige en bewegingstoestellen dat soort kleurencombinaties wel terug komen, terwijl die zeker niet allereerst gericht zullen zijn op kleuters.
Hieronder bijvoorbeeld zie je links een bewegingstoestel dat niet expliciet wordt aangeboden als een speeltoestel. Ernaast een ‘oud ontwerp’ van de architect Aldo Van Eyck, dat nadrukkelijk uitgedacht is als een speeltoestel. Beide toestellen zijn denkbaar op een plek die beweging en spel moet uitlokken. De meer sobere kleur zal wellicht effect hebben op méér leeftijdscategorieën, al biedt het linkse toestel ongetwijfeld een breder gamma aan bewegingsmogelijkheden. Veel van de toestellen die Aldo van Eyck bedacht, zijn door hun vorm, materiaalgebruik en functie geschikt voor gebruik door alle leeftijden.
Want ook op materiaalgebruik lijkt een leeftijd te staan. Het is moeilijk hard te maken, maar het lijkt erop dat een metalen constructie voor een vogelnestschommel een meer leeftijdsloos effect heeft dan een houten variant. Met metalen structuren lijkt een leeftijdsloze uitstraling makkelijker te creëren, al zullen er zeker ook houten varianten zijn om dat te nuanceren.
Allerlei speeltoestellen met een leeftijdsloos karakter
Veel van de meer abstracte en leeftijdsloze toestellen zijn gericht op polyvalente speelkansen: ze zijn geschikt voor diverse spelvormen. Dat ligt voor de hand: hoe diverser het recreatief gebruik, hoe diverser de gebruikers immers zullen zijn. Maar er zijn zeker ook geschikte toestellen met een meer monovalent gebruik. Deze elementen in speelruimtes en in de publieke ruimte tout court trekken makkelijk diverse leeftijden aan:
- Hangmatten
- Vogelnestschommels
- Pingpongtafels
- Trampolines (tip: vermijd in de publieke ruimte de echte sportgerichte trampolines)
- Draadcircussen en ruimtenetten
- Laagteparcous-constructies
- Grillige klim- en klauterstructuren
- …
Het zijn typische speelse aanleidingen die door een combinatie van spelimpulsen en een abstracte vormgeving een breed publiek uit alle generaties kunnen aantrekken.
Niet specifiek gemaakt voor kinderen, maar toch!
Zoals hierboven al even aangehaald bestaan er toestellen die weliswaar kenmerken hebben van speeltoestellen, maar die dat feitelijk niet zijn, of toch niet onder die naam op de markt worden gebracht. Denk maar aan toestellen die gemaakt worden met sport- en beweging in het achterhoofd. Vaak hebben ze een uiterlijk dat nauw verwant is aan speeltoestellen.
Alleen al door het toegepaste kleurgebruik suggereren deze producten dat kinderen wel eens de doelgroep zouden kunnen zijn. In de praktijk zie je dan ook dat kinderen deze toestellen opzoeken en uitproberen. Toch zal soms blijken dat je een minimum lichaamslengte of -gewicht moet hebben om er echt gebruik van te maken. Kinderen laten het ding dan soms verder links liggen, maar evengoed kunnen ze er op een oneigenlijke manier gebruik van gaan maken, en vinden ze hun eigen spel uit. Voortreffelijk toch?
Dat deze toestellen niet specifiek gemaakt zijn op kinderafmetingen hoeft zeker geen fysiek gevaar op te leveren. Vooral de toestellen zonder bewegende onderdelen kunnen in de regel gemakkelijk worden toegepast in (of onmiddellijk aanliggend aan) speelruimte.
Bij bovenstaand toestel is het voor de gebruiker volstrekt onduidelijk of het een speeltoestel is, of een sporttoestel, of een outdoor fitnesstoestel, of… Zeker is dat het bewegingsspel uitlokt, parcoursachtige spelvormen en zelfs strijdspelletjes (bijvoorbeeld evenwicht houden, of de gebruiker eraf gooien met gevulde waterballonnen). Maar net zo goed verleidt dit toestel tot een calisthenics- of fitnessoefening.
Vanuit veiligheidsperspectief zal een risicoanalyse hier kunnen uitmaken of alle risico’s ten gevolge van het gebruik van dat toestel aanvaardbaar zijn.
Of een toestel specifiek bedacht is voor kinderen zie je in principe natuurlijk aan de maatgeving. Toegangen, doorgangen en dergelijke zijn dan op standaardmaten van kinderen gebouwd. Maar hoe abstracter een toestel, hoe beperkter die standaardmaten een richting geven.
Een klautertuig en een calesthenicstoestel zullen soms maar verschillen door hun maatstandaarden. Dat maakt de calesthenics overigens niet noodzakelijkerwijs onveilig. Het toestel zal gewoon moeilijker toegankelijk zijn, maar kan een prima verlokking vormen voor kinderen die fysieke uitdagingen zoeken. Tegelijk is het prefect denkbaar dat een kind in zijn of haar verbeelding hier een ‘roversschip’ van maakt.
Is het een speeltoestel of niet? Wel: bovenstaand type toestel zal je in de handel vinden, zowel gericht op volwassen als op kinderen.
