Takken en steentjes, planken en spijkers, autobanden en wc-rolletjes, en de random dingen die u misschien uit de broekzakken van uw kinderen haalt (een kastanje, een glinsterende kei, het stokje van een lolly): losse materialen waar je goed mee kan spelen. Dat spelen kunnen we van het toeval laten afhangen, maar we kunnen het ook ondersteunen.
Dat is precies wat de nieuwe website loosepartsplay.be wil doen. De site, een initiatief van Speelmakers, legt het belang uit van losse materialen en zet aan om ze weer meer te gaan aanbieden aan kinderen. Wij praatten met Speelmaker Bart Straetman over de rijkdom van spelen met loose parts en over de rol die volwassenen daarbij hebben: het aanbieden van voldoende en gevarieerd materiaal.
Interview met Bart Straetman door Johan Meire
Foto’s: Speelmakers en Wildebras. Coverfoto (c) Wildebras
De term loose parts komt van de Britse kunstenaar en landschapsarchitect Simon Nicholson. In een kort maar invloedrijk essay over ‘hoe je kinderen niét bedot in hun spel’, beschreef hij het belang van materiaal waarvan de betekenis en de bestemming niet vastligt. Zijn theorie was dat hoe meer variabele elementen er in een omgeving zijn, hoe meer creativiteit en ontdekking er zal zitten in het spel. Die variabele elementen kunnen bijvoorbeeld natuurlijke materialen zijn, bouwmateriaal, afgedankte of hergebruikte materialen, en alle dingen die kinderen gewoon ergens vinden. Die losse materialen kunnen door kinderen worden aangepast, verplaatst en gecombineerd, zodat ze – ook letterlijk – een nieuwe spelwereld gaan vormen.
Vanwaar jullie belangstelling voor dat thema loose parts?
‘Dat zit al heel lang in ons achterhoofd. Met Speelmakers komen we uit het speelpleinwerk, en van daaruit kennen we natuurlijk kampen bouwen, bouwzones, het materiaal dat daarbij wordt gebruikt… – en wat voor intens spel dat kan opleveren. Ook op internationaal vlak merken we dat er veel belangstelling voor is, zoals voor adventure playgrounds, maar ook gewoon omdat spelen met losse materialen iets universeels is in het spelen van kinderen.’
‘Tegelijk zien we dat daar in Vlaanderen heel weinig mee gebeurt. Alleen in de kleine versie is spelen met loose parts ingeburgerd: kosteloos materiaal om mee te knutselen. Maar het grote materiaal, met planken en buizen, krijgt op een of andere manier weinig ingang in Vlaanderen.’
Een reden waarom jullie veel aandacht hebben voor dat grotere werk?
‘Ja, want met dat grotere materiaal krijg je ook soms een andere, meer avontuurlijke manier van spelen. Het kleine materiaal voelt voor begeleiders vaak veiliger: qua risico, maar ook omdat het spel ermee beheersbaarder is. Toch combineert het prachtig met groter materiaal: kastanjes door een buis laten rollen. Maar dat grotere materiaal aanbieden en dus dat grotere spel stimuleren, dat ontbreekt vaak.’
Hoe verschillen loose parts van ander materiaal dat je aanbiedt om te spelen, zoals speelgoed? Wat maakt het spelen ermee anders?
‘Ik vind dat je met loose parts het spel weer meer teruggeeft aan kinderen zelf. Met klassiek speelgoed hebben we het spel van kinderen, misschien onbewust, proberen te dirigeren: dit is speelgoed, en het dient om er zo en zo mee te spelen. Maar dat afgewerkte materiaal verengt het spelen ook wel. Het spel zit in jou als kind, hoe jong of oud je bent: doe maar, creëer maar. We zijn dat open, vrije spelen wat verleerd: het geeft intens plezier op het moment zelf, maar er zit bijna vanzelf ook het creatieve in, het probleemoplossend denken, het avontuurlijke. Een kleuter wil materiaal naar een andere plek brengen, maar dat lukt niet, het is te groot of te zwaar. Dan komt er een tweede kleuter bij, die zijn daar dan tien minuten stuntelig mee bezig, maar dat lukt hen uiteindelijk wel. Dat is spelen op zich, en het is het spel dat kinderen altijd al spelen. Het is niets nieuws.’
‘In zijn eenvoud is dat geniaal. Waarom is dat rijker spel? Ik geef het voorbeeld van de dochter van mijn mede-Speelmaker Amke. Haar dochter speelt graag met de poppen, en in de crèche had ze zo’n roze poppenbedje. Dan had ze thuis planken en allerlei materiaal om te bouwen, en zo ging ze het bedje en zo van die pop nabouwen. Dus dat was eerst haar spel: zelf die wereld bouwen. En pas daarna het fantasiespel met de pop. En de dag erna – dat is de clou van loose parts – kunnen diezelfde planken iets heel anders worden. Terwijl het roze poppenbedje in de crèche de dag erna nog altijd een roze poppenbedje is. De rijkdom zit in hoe kinderen en materiaal tot die combinatie komen.’
‘Tegelijk zijn loose parts goed te combineren met veel klassiek speelgoed. Auto’s door een buis sturen of er knikkers in laten rollen, een heel land voor de dinopoppen creëren, een carwash bouwen voor je go-cart…’
Dan is het aanbieden van dat materiaal cruciaal: dat de dochter van Amke die crèche kan nabouwen, komt omdat ze daar thuis materiaal van allerlei slag voor krijgt. En dat is niet altijd zo evident.
‘Terwijl het juist vaak om beschikbaar materiaal gaat. Natuurmateriaal is zeker een van de meest waardevolle loose parts. Kinderen die takken verzamelen, blaadjes, keien… Dat is nog altijd enorm waardevol, en dan is het een interessante piste om te kijken hoe je natuurmateriaal kan toevoegen aan een speelterrein bijvoorbeeld. Een groendienst kan bewust snoeiafval niet weghalen of verhakselen, maar daar laten liggen. En dan zie je dat kinderen de goeie takken uitkiezen en daar kampen mee gaan bouwen. Dat is werken met loose parts op je publiek terrein. Natuurlijk is dat minder makkelijk met buizen en zo.’
Hoe kan je dat grotere materiaal dan beschikbaar maken voor kinderen?
‘Voor het aanbieden van materiaal in de publieke ruimte, zoals een speelterrein, geloof ik vooral in semi-beheerde verbanden. Dat gemeentes of organisaties een bouwspeelplaats inrichten, of een terrein als adventure playground, en dan met wat toezicht, beheerd door een buur… In het buitenland bestaat dat, en dat werkt. Daar zit soms wel een andere geschiedenis of cultuur achter. Met het beheer van terreinen zitten wij hier in de meer klassieke organisatiepatronen: de jeugdbeweging, de speelpleinwerking… Dat zijn andere structuren dan een adventure playground die wordt beheerd door vrijwilligers, of die ook een vorm van tewerkstelling is. Dat zijn we hier niet gewoon. Dat vereist nu nog pionierswerk, zoals Wildebras dat doet, of pilootprojecten die lokaal worden opgezet… Dat zou wel kunnen werken op termijn. Ook de mobiele werkingen die je zeker in stedelijke contexten ziet, zouden daar een rol in kunnen spelen: een camionette vol loose parts, dat zou heel eigen spel mogelijk maken!’
‘Nieuwe initiatieven die bewust dingen opzetten met loose parts, dat is één piste. Maar het is ook onze ambitie om loose parts ingang te doen vinden in bestaande organisaties: kleuterscholen en lagere scholen, voorschoolse en buitenschoolse opvang, het jeugdwerk. En bij ouders thuis. Daar wél voor zorgen, inclusief spelen met groter materiaal, is onze echte ambitie: zodat zoveel mogelijk organisaties loose parts play als concept gaan toepassen.
Dat stimuleren en aanbieden van materiaal komt ook wel met randvoorwaarden.
‘Ja, het vraagt nogal wat logistiek, en ook daar zijn we mee bezig. Er ligt heel veel potentieel speelmateriaal voor het grijpen bij restmateriaal van bedrijven dat anders zou verdwijnen. Die duurzame cyclus van hergebruik proberen we ook in gang te zetten. Want we merken wel dat de drempel soms hoog is om voldoende en voldoende gevarieerd materiaal te vinden. Nu, dat is wel weer een heel andere soort uitdaging.’
‘En ja: er zijn ook veel vragen over veiligheid. Veel volwassenen worden spontaan enthousiast van het idee van spelen met loose parts, want het ligt vaak dicht bij hun eigen speelervaringen van vroeger. Maar heel snel is er dan ook de reactie, ‘oei, mag dat allemaal?’ Nochtans kan er veel, en we zijn een fiche aan het ontwikkelen die toelaat om materiaal te screenen, om aan dat bewustzijn tegemoet te komen. Aanvaardbare risico’s hebben heel veel speelwaarde, maar de minder te voorziene gevaren moet je eruit halen. Zo’n concreet houvast geeft dan een heel goeie insteek om een gesprek aan te gaan met bijvoorbeeld een preventie-adviseur, die dan ook ziet dat je daar bewust mee bezig bent.’
De website loosepartsplay.be biedt heel wat visie en inspiratie en heeft een aanbod van vorming en praktische ondersteuning.
