Kinderwerkingen zoals speelpleinwerk of kinderopvang besteden veel aandacht aan fysieke veiligheid van hun kinderen. Dat is zinvol en nodig, maar die aandacht kan ook de speelkansen in het gedrang brengen. Deskundig nadenken over risico’s houdt in dat men ook het belang van de speelkansen zélf mee in rekening brengt. Dat afwegen van speelkansen en risico’s vormt de basis van een goede risicoanalyse. Maar lukt dat ook altijd?
Door Peter Dekeyser
Speelpleinwerkingen en kinderopvanginitiatieven besteden terecht aandacht aan de fysieke veiligheid van kinderen. Het thema speelt in de inrichting van de speelruimte, in het spelmateriaal dat wordt aangeboden, en in het spelaanbod dat georganiseerd wordt. Hoe veilig is een terrein? Kan er iets foutlopen met het materiaal waarmee kinderen spelen? Hoe gevaarlijk is een wat ruiger groepsspel? Met die vragen omgaan wil zeggen: de principes van de risicoanalyse toepassen. Dat betekent dat je steeds de belangen van de speelkansen afweegt tegenover de gevaren, en dat je zo nodig risico’s vermindert door preventiemaatregelen toe te passen. Op een weloverwogen en deskundige manier kunnen zo speelkansen worden gerealiseerd terwijl de risico’s tot een zinvol niveau worden beperkt.
Dat is de theorie; maar een dergelijke aanpak gebeurt in de praktijk te weinig. Speelkansen krijgen in de gemaakte redeneringen vaak onvoldoende aandacht of gewicht. Hier is nog steeds heel wat werk aan de winkel. Bij ons veldwerk zien we inderdaad te vaak dat men nadrukkelijk op veiligheid focust en daarbij niet of nauwelijks het pedagogisch perspectief op begrip brengt. Risico nemen – uitdagingen zoeken, het jezelf moeilijk maken en je grenzen opzoeken – is immers inherent aan veel spel en het plezier en de waarde ervan.
De volgende stap in de redenering, het nadenken over preventiemaatregelen, is al helemaal het zwakke punt. Op een creatieve manier mogelijkheden bedenken om het risico te verminderen gebeurt echt amper. En dan wordt veiligheid een concurrent voor speelkansen. Als de pedagogische uitgangspunten van risicovol spel dan weinig worden benoemd, krijgen kinderen ronduit minder kansen tot ‘ruig’ spel.
Nochtans dienen speelkansen steeds het uitgangspunt te vormen bij het nadenken over risico’s. Veiligheid is daarbij een randvoorwaarde: misschien de belangrijkste, maar tegelijk sléchts een randvoorwaarde.
Ja, dat mag
Kind & Samenleving maakt actief werk van dit uitgangspunt, bij voorbeeld door middel van de Speelom-vormingen. En ook het project ‘Ja dat mag!’ past helemaal in dit kader. We lanceerden het vorig jaar en richtten ons speciaal op kinderwerkingen zoals speelpleinwerk en kinderopvang. Een reeks posters illustreerde hoe dingen als kampen bouwen met kinderen, speeltoestellen tijdelijk ombouwen tot iets anders, in bomen spelen… pedagogische waarde hebben, én in principe niet verboden zijn! Hiermee wilden we een instrument aanbieden om ‘risicovol spel’ lokaal te stimuleren en ter sprake te brengen. Want risicovol spelen kan leiden tot een rijker spelaanbod, diverser materiaal (denk bijvoorbeeld aan ruigere spullen om kampen te bouwen), en tot meer avontuurlijke speelinfrastructuur.
Dit jaar doen we daar nog twee lokale participatietrajecten bovenop. Twee concrete cases om veiligheid en speelkansen te onderzoeken en af te wegen, én om vervolgens creatieve en slimme preventiemaatregelen en werkwijzen te ontwikkelen. We zullen daarin de actoren in het lokale veiligheidsdiscours actief betrekken: zij moeten de kans krijgen om het aspect ‘speelkansen’ goed te leren inschatten en ernstig te nemen. Want daar schuilt een concreet gevaar: uit onze ervaringen blijkt dat het voor volwassenen (verantwoordelijken, veiligheidsinspecteurs, preventieadviseurs, onderhoudsmensen…) verleidelijk is om sterke uitspraken te doen met betrekking tot veiligheid. Hoe meer ‘details die potentiële gevaren inhouden’ men weet te detecteren en op te sommen, hoe deskundiger men dan lijkt te zijn. Dat gebeurt echter niet steeds even rationeel. In gesprekken valt wel eens het woord ‘levensgevaarlijk’, ook waar het gaat om gevaren die geenszins levensbedreigend zijn. Op die manier wordt het discours vertekend, krijgt het woord veiligheid een te zware lading en wordt een zinvolle veiligheidsredenering verhinderd. Speelkansen komen hiermee sterk onder druk te staan; en dat is in wezen een oneerlijke praktijk tegenover kinderen.
Verantwoordelijkheid
Uiteraard speelt hier de hele verantwoordelijkheids- en aansprakelijkheidsthematiek een rol – zelfs een thema als ‘netheid’ blijkt hier wel eens mee te spelen. Maar met lokale verbodsbepalingen en negatieve beoordelingen komt de sector geen stap vooruit. Juist hier moeten de speelwaarde én de risico’s expliciet worden benoemd en afgewogen, en moeten zo nodig preventiemaatregelen worden bedacht, met de nodige creativiteit en zin voor gezond verstand. Het zorgvuldig toepassen van die preventiemaatregelen maakt dat speelkansen niét verloren gaan, weliswaar binnen een veilig kader (met aanvaardbare risico’s).
En inderdaad, ongevallen totaal voorkomen doe je daarmee niet. Wellicht zit precies daar het ietwat perverse effect: het is verleidelijk een bepaalde aanpak, spelmateriaal, of terreininrichting te verbieden, want dat maakt een specifiek ongeval onmogelijk.
Terug naar de werkingen
Zoals gezegd gaan we dit jaar op dat thema verder, met participatietrajecten in twee speelpleinwerkingen. Bedoeling is om bij die twee werkingen de factoren op te sporen die zorgen voor beperking van risicovol spel, en om hier vervolgens aan te sleutelen. We hopen dat deze twee cases concrete inzichten mogen opleveren om op een meer deskundige manier risicovol spel een plaats te geven in werkingen.
- Bij het aanbod van spelmateriaal: kinderen leren omgaan met robuuste spullen waarmee ze voluit eigen bouwsels kunnen maken – met inbegrip van de nodige spelregels of gebruiksvoorwaarden
- Bij de organisatie van de werking: zodat kinderen écht de tijd krijgen om op eigen tempo en op hun eigen manier te leren omgaan met risicovol spel
- Bij de inrichting van zones op het speelterrein: zodat er een aanbod is van speelzones die echt ontworpen zijn met het oog op explorerend en risicovol spel.
