Voortuintjes zijn traditioneel de visitekaartjes van individuele huizen. Maar wat als we daar nu eens echte speelzones van zouden maken, waar kinderen vrolijk heen en weer kunnen hoppen? Een traject met ouders en kinderen leidde tot een inspiratiebundel voor kind- en speelvriendelijke voortuinen, maar we haalden er ook deze 10 inzichten en tips uit.
Door Sabine Miedema
Kind & Samenleving begeleidde het afgelopen jaar in Mechelen en Wilsele twee participatietrajecten voor ouders en kinderen om hun voortuin speelser te maken. Dit was een experimenteel én leerrijk project: we moesten snel de handen uit de mouwen steken, droegen gedeelde verantwoordelijkheid (tussen ouders, kinderen en ons als begeleiders) en leerden nog beter ontwerpen, bouwen en samenwerken met kinderen. Bovendien haalden we er (minstens) 10 waardevolle inzichten uit.
1.Kinderen zijn mini-landschapsarchitecten
Soms hebben we nog wel eens het idee dat kinderen enkel met de zotste dingen afkomen. Maar bijna alle ontwerpen die ze maakten, waren zeer realistisch en konden makkelijk uitgevoerd worden. Daarbij hielp ook onze tool Pictoplay: die geeft veel inspiratie voor kleine aanpassingen in de voortuin.
2.Bouwen is tof (en ook een beetje uitdagend)
Alle kinderen en volwassenen hebben meegeholpen aan de bouw van de kindvriendelijke voortuinen. De kinderen leerden soms voor het eerst te werken met een hamer en een zaag. Als begeleider zorg je ervoor dat de kinderen zoveel mogelijk kunnen meehelpen. Siebe (7) vond dat heel tof: ‘Het tofste vond ik het ophalen van de wilgentakken voor de wilgenhut die we samen hebben gemaakt.’
3.Ook de jongsten krijgen een rol
Ook de jongste kinderen kunnen helpen met bouwen en verven. Zij kunnen ook de tijdelijke constructies uittesten. Door kleine deelklusjes te verzinnen kunnen kinderen ook volwaardig meehelpen, bijvoorbeeld bij het graven van een put voor de glijbaan. Esther (6) en Benjamin(4): ‘Het verven was leuk en het spelen met het water. We vonden het leuk om vuil te worden in de put.’
4.Gedeelde kennis, dubbele kennis
We kregen spontaan veel hulp van ouders en buurtbewoners. Zeker het aanleveren van het materiaal ging vlot. Er ontstond een ruilhandel: de ene buur had nog boomstamschijven liggen, van de andere buur mochten we wilgentakken uit de tuin halen. Dat toont meteen de meerwaarde van een voortuintjesproject met meerdere gezinnen: er kunnen veel meer materialen, kennis en vaardigheden worden uitgewisseld.
5.De opening mag een feestje worden
In de cohousing-tuin in Mechelen kwam er spontaan een inhuldigingsmoment. Een groot rood doek werd gebruikt om de glijbaan te onthullen en op de totempaal werd officieel een vlag gehesen. Dat de pers ook was uitgenodigd, maakte het een nog specialer moment!
6.Het blijft zoeken naar duurzame alternatieven
We betrapten ons erop dat we nog best veel met plastic werken. Plastic is in sommige opzichten fantastisch materiaal: het slijt minder en vraagt minder onderhoud. Tegelijk zijn er veel duurzamere alternatieven. Ook kunnen we nog veel meer met recup- en tweedehandsmateriaal werken. Dit vergt wat meer opzoekwerk, maar scheelt in de ecologische voetafdruk en de portemonnee. Zo werden de glijbanen via 2dehands.be aangeschaft.
7.Voortuintjes versterken het buurtgevoel
Een belangrijk onderdeel van het buurtproject was het contact met andere buurtbewoners. Zowel in Wilsele als in het cohousing-project in Mechelen werd nagedacht over het betrekken en toelaten van andere kinderen in de voortuin.
Ouder Leen legt uit: ‘De bewoners van de Witte Wijk in Wilsele zetten actief in op meer buurtgevoel. Dit stimuleert ook andere ouders om hun kinderen in andermans voortuin te laten spelen. We zijn dan ook van plan om nieuwe buurtbewoners meteen mee te nemen in de buurtprojecten.’
Voor ouder Satia was het een uitgelezen moment om de buurt beter te leren kennen: ‘We woonden nog maar pas in de buurt. Mijn zoon Ravi leerde meteen met de kinderen te spelen.’
8. Kinderen overwinnen drempels
Kinderen stappen niet zomaar andermans voortuin in: het is even wennen dat het mag, maar daarna nemen ze ook hun vriendjes mee.
Mieke, een van de ouders, legt uit: ‘Mijn kinderen weten al goed dat ze in alle tuinen mogen spelen. Maar voor andere kinderen is het nog even wennen. Zij vragen dan aan mijn zoon: mogen wij ook in die voortuin spelen?’
9.De tuin is nooit af
Nadat het project was afgerond, is er door de verschillende bewoners nog verder gewerkt aan de tuin. Extra boomstammen zijn gelegd, de wilgenhutten moesten nog worden afgewerkt. In de cohousing-tuin kwamen zelfs enkel tijdelijke constructies omdat er nog een hele tuinverbouwing gepland staat. Ook hiervoor kun je materiaal aanbieden. Zo kregen zij klimmuurstenen, om later aan de muur te bevestigen.
10.Ook klein materiaal stimuleert het samenspel
Naast de nieuwe inrichting stimuleren ook kleine materialen het samenspel tussen kinderen in de buurt. Wij boden de twee bewonersgroepen een speelkoffer aan met krijt, stukken pvc, en doeken om samen verder te spelen op straat of in de voortuin.
Op zoek naar inspiratie?
Met onze nieuwe publicatie ‘Kinderen en voortuinen’ willen we het belang van voortuinen nog eens in de kijker zetten. Niet alleen klassieke voortuinen komen aan bod, maar ook stedelijke voortuinstroken, gemeenschappelijke voortuinen, geveltuinen… Ook in de toekomst blijven ‘voorerfstroken’ belangrijke ruimtes om gezinsvriendelijk dichter wonen.
De inspiratiebundel is in de eerste plaats bedoeld voor ontwerpers, planners en stedenbouwkundigen. Zij zijn het die de voorwaarden scheppen om van onze vaak vergeten voortuinen échte plekken voor kinderen te maken. Maar ook anderen die werk willen maken van kindgerichte voortuinen kunnen ermee aan de slag.
De inhoud van de publicatie is gebaseerd op buitenlandse voorbeelden en de ervaringen met de twee inspraaktrajecten die we met kinderen uitvoerden in Mechelen en Wilsele. We deden dit samen met Vlaamse Dienst Speelpleinwerk en Speelmakers. De inspraaktrajecten en de publicatie werd mogelijk gemaakt met de steun van het Urban95-project van The Bernard van Leer Foundation en de Vlaamse overheid.
